Genomineerden Ekoland Innovatieprijs bekend

Van de negen aangemelde bedrijven voor de Ekoland Innovatieprijs 2025 koos de jury drie genomineerden: TruGarlic, Ekoboerderij de Eerste en Fruitz4Life. Deze bijzondere biologische bedrijven werken alle drie aan goede samenwerking met de keten, met menselijke maat en met diversiteit. Ze vinden door uitstekend observeren een eigen gat in de markt. Ze zijn een inspiratie voor zowel biologische als reguliere bedrijven.

Fruitz4Life biedt totaalpakket voor agroforestry

Sjef van Dongen, afgestuurd Wagenings Plantenteler, ging na zijn studie in het bedrijfsleven werken en kwam uiteindelijk terecht in Brazilië. Daar veranderde zijn blik op de wereld. Niet alleen omdat hij de ziekte van Crohn overwon, maar ook omdat hij zich in het Braziliaanse oerwoud realiseerde dat de mensheid in volledige symbiose met de natuur zou moeten leven. „Anders gaan we kapot”, is de stellige overtuiging van Sjef van Dongen.

Ontwerp, aanplanten en beheer agroforestry

Sjef en zijn vrouw Wilma leefden in Brazilië van vijf hectare voedselbos. De roep om iets in het eigen moederland te doen, bracht hem naar het dorpje Zeeland (NB). Daar zette Sjef op een hectare samen met zijn ouders een zeer intensief voedselbos op. Dat voedselbos is de opmaat om het groter aan te pakken. Zijn droom: het opzetten van een ontwikkelings- en expertisecentrum voor agroforestry, om in co-creatie met de natuur ‘alles’ te herstellen.

In 2018 begon Sjef met de volgende stap in zijn innovatie: op 6 hectare een boomkwekerij met zeer diverse soorten op het voormalige varkensbedrijf van zijn oom. „Je moet wel een beeld hebben van waar je naar toe wilt”, zegt Sjef. „Dan groeit de weg er naartoe vanzelf. Twintig jaar geleden had dit niet gekund, maar nu is het momentum ervoor.”

Sjef heeft nu (ook in samenwerking met buren) 20 hectare grond in beheer, voor zowel de boomkwekerij als experimenteerlocaties agroforestry. De boomkwekerij is de kern van het bedrijf om plantgoed op te kweken, om bij boeren te planten die met agroforestry aan de slag willen. Het groeiende bedrijf Fruitz­4Life ontzorgt agrarische ondernemers volledig met ontwerp, aanleg en met begeleiding bij de teelt van bomen en struiken. „We hebben nu zo’n 500 hectare agroforestry begeleid.”

Op eigen bedrijf is het eerste experimenteer- en demonstratieveld met agroforestry aangelegd. Op een hectare wordt uitgetest wat de beste ondergroei is voor bessen, die in een rij tamme kastanjes zijn geplant. Sjef vertelt: „Na één jaar kon je al zien dat de bessen met klaver als ondergroei het beter doen dan bessen met gras of bessen die in de kale grond staan.”

De groei en de productie worden gemonitord door het Louis Bolk Instituut. „Dat is een hechte samenwerking. Het moet betrouwbare gegevens opleveren, waar boeren mee aan de slag kunnen.” Plannen voor verschillende agroforestry systemen van steeds één hectare groot liggen al klaar: daarmee wordt de rest van de 20 hectare op den duur ingeplant.

Twintig experimenteervelden agroforestry

Sjef en Wilma van Dongen, hun tien medewerkers, en de samenwerkingspartners openden in oktober 2024 de Experimenteerlocatie Agroforestry. Met veel verschillende partijen werken ze aan het ontwerp en inplanten van de in totaal twintig verschillende agroforestry-systemen. Ook monitoren ze de groei en productie van bomen en struiken op tien agrarische satelliet-bedrijven en de verwerking van de agroforestry-producten. Dit alles in een gezamenlijke ontwikkeling van het gebied om het bedrijf heen, waar locaties voor intensieve veehouderij worden omgebouwd tot nieuwe bedrijven met bomen, waar startups zich kunnen vestigen, die in synergie met Sjefs activiteiten aan een duurzaam, nieuwe plattelandsgemeenschap werken. In de droom van Sjef van Dongen zo’n 300 hectare. „Iedereen vind het leuk wat hier gebeurt en dat motiveert mij enorm.”

TruGarlic succesvol de keten in met knoflook

Bas Groeneveld is na zijn studie aan de HAS en WUR enthousiast over strategie en ketenmanagement. Zijn broer neemt het ouderlijk bedrijf over, Bas start voor zichzelf. „Tijdens mijn stage bij Aaldering Bio-Ui zag ik hoe verschillende ondernemers succesvol waren als uientelers en dienstverleners voor andere uientelers.Tegelijkertijd zag ik ook hoe kwetsbaar en uitwisselbaar je bent als je een product teelt dat anderen ook kunnen leveren.” Bas Groeneveld keek om zich heen in de supermarkten: welk biologisch product vind ik hier nog niet? Verse knoflook!

Met samenwerkingspartners en ketenpartners die veel vertrouwen geven, bouwt Bas heel snel een bedrijf in biologische knoflook op dat als voorbeeld dient voor zowel bio als gangbaar. Inmiddels werkt ook zijn vrouw Adinda Lodders daarin mee. „In samenwerking met Maatschap Twisk kregen we de teelt en verwerking van (verse) knoflook in de vingers.” Udea was de eerste afnemer van zowel gedroogde als verse knoflook van TruGarlic. „Vertrouwen van ketenpartners is nodig om iets op te bouwen.” Verse knoflook is een aparte tak van sport. „Moeilijk, vooral vanwege de schimmels en bacteriën in de opslag. Dit kan namelijk enorme verliezen veroorzaken.” De uitwisseling van kennis met reguliere telers als Arjan Biesheuvel pakt positief uit, net als de samenwerking met verschillende bio telers. „Ik vind het ook interessant om dingen uit te zoeken en al pionierend steeds verder te komen. Aan de hand van proeven in het drogen en bewaren van de knoflook, kunnen we nu consistent en kwalitatief hoogwaardig product leveren. Dit geeft een goede basis om je afzet uit te breiden.”

Innoveren in nichemarkt

In 2021 investeerden Bas en Adinda in een nieuw erf. Met innovatieve zuurstofarme ULO-koelcellen en verschillende droogtechnieken kunnen ze de knoflook nu in theorie jaarrond leveren. Hierdoor is het in potentie mogelijk om import uit Spanje en Frankrijk te vervangen. Inmiddels ligt de droge knoflook ook bij Albert Heijn. De goede resultaten met drogen en bewaren gaven Bas de moed om Albert Heijn te benaderen met het aanbod van een mooi Nederlands knoflookproduct. Na een periode van vallen en opstaan is het vertrouwen zo ver gegroeid dat de retail aangeeft: ‘schaal maar op als jij het verantwoord vindt.’ Een eigen inpaklijn maakt dat ook mogelijk. Van de verse knoflook gaat 75 procent naar Duitsland, de droge knoflook blijft voor 100 procent in Nederland. Voor de toekomst ziet TruGarlic volop kansen. Zo wil Adinda bijvoorbeeld met tweede keus product, fijngesneden verse knoflook op de markt brengen.

Teelt in samenwerking

Voor de knoflookteelt huurt Bas land bij biologische telers. Maar ook in deelteelt, bijvoorbeeld met Warmonderhof samen, wordt knoflook geteeld. TruGarlic komt planten en schoffelen, de studenten wieden en de partners oogsten samen. Ook volledige deelbouw komt voor, waarbij Bas de regie houdt en met de biotelers de opbrengsten verrekent. „Wij hebben de plant- en oogstmachines en de ervaring. Zo telen we een mooie oppervlakte biologische knoflook en we zien nog veel kansen voor groei.”

Eko-boerderij de Eerste: praktische werkverdeling met veel bedrijfstakken

Gerrit Marsman senior nam het zich voorbij de bedrijfsovername van zijn ouders in 1987: ‘We schakelen om naar biologisch en ik wil niet alleen werken.’ En zo geschiedde. Eko-boerderij de Eerste in Marknesse is uitgegroeid tot een succesvolle samenwerking met drie verschillende, volwaardige bedrijfstakken. Een veehouderij met 75 stuks melkvee plus jongvee een eigen kaasmakerij en kippen en varkens voor de eigen winkel. Een akkerbouw-tuinbouwbedrijf met 25 soorten vollegrondsgroenten en een ruime biowinkel met een bezorgdienst bij consumenten aan huis plus afzet van regionale biologische producten naar andere boerderijwinkels en markten: op Eko-boerderij de Eerste is er veel te doen. Gerrit Marsman senior is duidelijk: „We staan open voor mensen die een initiatief hebben. We willen vriendelijk zijn voor dier, mens en milieu.”

Eigen werkveld

De vijf vennoten hebben een heldere taakverdeling. Gerrit senior doet van alles wat, schoonzoon Erik Ploer en dochter Geke runnen de kleinhandelstak en de biowinkel, waar ook zus Janneke werkt, zoon Gerrit junior en partner Sara Perez bestieren de groentetak en Albert Hulleman - getrouwd met dochter Maaike - is verantwoordelijk voor verschillende landbouwtaken. Alberts broer Richart Hulleman zorgt voor de koeien. Erik Ploer stelt dat de heldere afspraken over verdeling van de inkomsten goed werken. „Iedereen houdt de uren bij die je werkt. Die uren gebruiken we ook als verdeelsleutel voor het resultaat na kosten en arbeidsbeloning. Zo kan je zelf kiezen of je een middag werkt of bijvoorbeeld iets met je kinderen gaat doen.” Gerrit senior vult aan: „We zijn niet alleen familie en collega’s, maar ook echt een gemeenschap.” Op de twee aaneengesloten erven werken zo bijna 40 mensen (deel parttime) in de drie verschillende bedrijfsonderdelen. De bedrijfsonderdelen en de mensen die erin werken versterken en ondersteunen elkaar op allerlei verschillende manieren.

Fijnmazige distributie

De eenvoudige en heldere werkwijze hanteert Eko-boerderij de Eerste ook bij de succesvolle kleinhandel: fijnmazige distributie tussen zo’n 30 leverende biologische boeren in de regio naar zowel consumenten, andere boerderijwinkels, pakkettenbedrijven en markten. Klanten bestellen per mail, krijgen aan huis geleverd en betalen per automatische incasso. „Sinds drie maanden hebben we voor de particuliere klanten zelfs een eigen webwinkel”, vertelt Erik. Kwaliteit leveren met eigen koeltransport, niet te ver rijden, combinaties maken en vooral bezorgvolumes organisch laten groeien: de Eerste slaagt in bezorgen in de korte keten, waar veel anderen het niet volhouden. „We willen kwaliteit leveren voor een goede prijs. Alle producten in onze winkel zijn gecertificeerd biologisch. Door het grote aandeel eigen teelt groenten en de korte logistieke lijntjes naar alle verschillende telers zijn versheid en prijsstelling aantrekkelijk voor onze klanten”.