Het succes van solidaire betaling

De Ommuurde Tuin levert 90 groentenpakketten, verkoopt via de eigen tuinwinkel en aan biowinkels en restaurants. Op de Ommuurde Tuin verdienden de tuinders de helft van het minimumloon. Daarom zijn ze in 2020 een nieuw initiatief gestart: solidaire betaling, waarbij de leden (‘oogstaandeelhouders’) het uurtarief van de tuinders mogen bepalen, het liefst gebaseerd op eigen loon. Aan de hand daarvan wordt de prijs per pakket berekend. Een rekenvoorbeeld: een oogstaandeelhouder wil een L-pakket en wil ons 18 euro bruto betalen. De prijs wordt dan: 1,5 uur arbeid om een L-pakket te maken x 18 euro x 25 weken (oogstseizoen) = 675 euro.

Dit systeem is solidair naar de producent die tenminste een minimumloon kan verdienen, naar de consument die kan betalen naar draagkracht en ook naar de aarde omdat een eerlijke prijs nodig is voor een duurzame productie. Gemiddeld wordt er nu een uurloon van ruim 17 euro betaald. Eigenaresse Esther: “Het was spannend om het in te voeren. In al die jaren heb ik een band opgebouwd met mijn oogstaandeelhouders en ik was bang dat ze het niet zouden accepteren. Ook was ik bang dat ze zich rot zouden voelen omdat ik liet zien dat ik te weinig verdiende. Maar op enkele reacties na, bleek iedereen juist heel positief. Men vindt het fantastisch onderdeel te zijn van een tuin waarbij de boer een eerlijke prijs krijgt en iedereen ook kan betalen naar draagkracht. Onze grote uitdaging is nu om een overzicht maken van de daadwerkelijke uren en kosten – daar zijn we nu mee bezig.”

De Wilde Peen is een zelfoogsttuin met 104 oogstaandeelhouders. Op de Wilde Peen zijn tuinders Klarien en Maria vorig jaar gestart met een nieuwe betalingsvorm. Klarien: “De reden dat ik in de landbouw ben begonnen, is omdat dat ik de landbouw wil veranderen: het moet duurzamer worden én inclusief met een solidaire prijs.” De tuinders willen dit aangaan als een proces. “Wij vinden het ‘t belangrijkst dat mensen gaan nadenken over hoe het zit met lonen in de landbouw. Na het lezen van jouw boekje ‘Eerlijk loon’, hebben we tijdens de jaarvergadering verschillende opties gegeven aan de oogstaandeelhouders, maar dat vonden ze ingewikkeld. We zeggen: je mag zelf de prijs bepalen. Veel mensen vinden dat lastig. Daarom hebben we een prijsschaal op de site gezet en vragen we ‘wat is je eigen uurloon?’”

Op de prijsschaal kan men het uurloon van de tuinders bepalen. Opvallend is dat de richtprijs niet 16 euro (minimumloon), maar slechts 12 euro bruto uurloon. Klarien: “We vonden ’t moeilijk om de prijs zo te verhogen – we zitten wel op een heel conservatieve plek. Biologische landbouw is al heel bijzonder hier, laat staan solidaire betaling.” Maria: “Maar het was en is een mooi proces. We groeien ernaartoe, naar die 20 euro, maar dat durfden we niet meteen in te voeren.” Ook het inschatten van de gewerkte uren blijkt voor veel tuinders lastig. Reken je bijvoorbeeld ook de uren van stagiairs of vrijwilligers mee? En hoe dan, want dat zijn geen professionele tuinders. En de onzekerheid: werken we wel efficiënt genoeg?

In de tuin spreek ik oogstaandeelhouder Gerda (foto). Ze is reuze enthousiast over de tuinderij en zelfoogst, maar die prijsschaal vindt ze niets: “Zeg gewoon wat de kosten zijn en reken méér dan ’t minimumloon – 20 euro ofzo – en dat is gewoon de prijs.” Ze vindt ’t wel heel goed dat mensen met een kleinere portemonnee minder mogen betalen. En waarom geen prijsschaal dan? “Nu ben ik eigenlijk te bang dat ik te weinig betaal!”

Tuinders zijn bang om prijzen te verhogen – oogstaandeelhouders zijn bang te weinig te betalen. Dat concludeerde ook Laura van Oers van Universiteit Utrecht, die onderzoek doet naar de transitie: “Sommige oogstaandeelhouders van de Ommuurde Tuin zeiden tegen mij ‘Ik dacht dat ik hier een eerlijke prijs betaalde en dat bleek helemaal niet waar te zijn.’ De meeste mensen vinden het een fantastisch concept. Ze waarderen het heel erg betrokken te worden bij deze ontwikkeling. Een deel dacht er simpelweg niet over na: ze hebben het inschrijfformulier voor solidaire betaling gewoon netjes ingevuld, omdat dat nou eenmaal zo moest.” Op de Ommuurde Tuin kregen oogstaandeelhouders eerst de mogelijkheid zich in te schrijven via solidaire betaling. Slechts twee mensen deden dat. Daarna is besloten: iedereen moet zich opnieuw inschrijven via solidaire betaling en ons uurloon bepalen. Gevolg: iedereen schreef zich netjes in en gaf gemiddeld 17 euro uurloon. En er is een wachtlijst. Weg dus met de bedelaarsmentaliteit: ga staan voor een eerlijke prijs met ten minste het bruto minimumloon (16,-) als richtprijs.

Op de terugweg kom ik Bart Kemp tegen, gangbaar boer, eigenaar van het land van de Wilde Peen en initiatiefnemer van de eerste boerenacties op ’t Malieveld. Ik vroeg hem wat hij eigenlijk van de prijsschaal vindt. “Mooi initiatief! Wij, boeren, zijn nu zo overgeleverd aan een krachtspel. Aan de ene kant de overheid die met allemaal regels komt waardoor de kosten voor ons omhoog gaan. Aan de andere kant de supermarkt die ons regelmatig een prijs onder de kostprijs geeft. Wij kunnen produceren zoals de samenleving wil. Veel boeren zijn echt bereid te verduurzamen, maar er hangt wel een prijskaartje aan. De consument maakt iedere dag die keuze.”

Sinds 1950 verliezen we gemiddeld 14 boerderijen per dag in Nederland (CBS 2020). De helft van de onderzochte boeren in Nederland heeft een bruto bedrijfsinkomen onder ’t wettelijk minimum (Rekenkamer 2019). Werk ook mee aan de beweging voor een eerlijk loon.