Goed gedrag wordt niet beloond

Bedenk dat elke wet een stukje werkelijkheid regelt. Het principe is: alles mag tenzij een wet iets voorschrijft. Omdat ‘alles mag’ regelen we pas iets in aparte wetten bij een ramp of nieuwe technologie. Wat we niet weten, kunnen we (nog) niet regelen. Wie herinnert zich nog de fosfaatdiscussie van wasmiddelen in rivierwater? Wie heeft het nog over cfk’s in koelkasten? Grote herrie toen: grote verbetering nu. Met wetgeving werd het uiteindelijk geregeld. Elke wet kent uitvoeringsregels met slinkse details. En als we binnen de EU iets helders afspreken, is Nederland kampioen in ‘uitzonderingen bedenken’.

De actualiteit van stikstof en fosfaat gaan over effecten van de landbouw op water, bodem en atmosfeer. De eerste mestwetgeving richtte zich op de streefwaarden van stikstof (nitraat) in het grondwater zoals in de EU afgesproken. Deze mestnormen leidden tot regels over mest uitrijden en gebruiksnormen. De biologische landbouw voldeed bijna als vanzelf. Ook voor fosfaat in bodem en grondwater volgden gebruiksnormen met begrippen als ‘fosfaatgebruiksruimte’. Voor biologisch werd dit al een lastiger onderwerp omdat fosfaat in de bodem moeilijker ‘beweegt’ dan stikstof. Bovendien wordt bij fosfaat zichtbaar dat de meetmethoden die een wet vaststelt, niet vanzelfsprekend aansluiten op een biologische of ecologische kijk.

Nu blijkt stikstof via de lucht blijkt ook natuurgebieden te bemesten. En fosfaat dat via veevoer binnenkomt vervuilt de bodem: elk EU-land kreeg daarom een fosfaatplafond. Met slimme rekennormen ging Nederland er over heen. Wat nu te doen?

Eerst kijken we naar de stikstof. Volgens de Wet natuurbescherming is een vergunning nodig voor activiteiten die kunnen leiden tot schade aan Natura 2000-gebieden, bijvoorbeeld licht, geluid en ook neerslag van stikstof. Te veel stikstof in de natuur werkt als meststof en verstoort de natuurlijke situatie. Bij landbouw wordt stikstof uitgestoten in de vorm van ammoniak: een kleurloos gas. Dit gas komt vrij bij productie en gebruik van dierlijke mest en kunstmest. Stikstof komt ook voor als stikstofoxide. Een stof die bijvoorbeeld auto’s, schepen en industrieën uitstoten. Daarom is een ‘natuurvergunning’ nodig voor activiteiten (bijvoorbeeld in de landbouw, woningbouw, wegenbouw of de industrie) waarbij stikstof vrij komt. Er waren rekenregels vastgesteld in Programma Aanpak Stikstof (PAS). Daar zaten ‘Hollandse slimmigheden’ in: we rekenen met normen van schone technieken uit de toekomst. De rechter vond dat in strijd met de EU-wetgeving. Vanaf die dag, 29 mei 2019, is alles vastgezet. Vanaf half oktober 2019 zijn er aangepaste rekenregels. Die zijn dus strenger. In de oude PAS en nieuwe rekenregel is de emissie gekoppeld aan staltype. Voor biologisch geldt hier geen uitzondering.

Ook bij fosfaatproductie krijgt biologisch geen uitzonderingspositie. Het plafond van fosfaatproductie door dieren is geheel gekoppeld aan melkrundvee. Want het aantal melkkoeien was onverantwoord gegroeid na afschaffing melkquotum. Om het plafond nu echt niet meer te overschrijden, is er vanaf 1 januari 2018 een stelsel van fosfaatrechten voor melkrundvee van kracht. Het solidariteitsbeginsel werd door de landbouwlobby vertaald in: ‘iedereen minder’. Wie al precies genoeg koeien per hectare had of wie pech had met het wettelijk meetmoment, had het nakijken. Biologische en andere grondgebonden boeren kregen geen ‘uitzonderingspositie’. Fosfaatproductie per melkkoe is bovendien een vast getal. Een klap voor biologisch: goed gedrag wordt niet beloond.